Ka filluar puna për një projekt revolucionar dhe kontrovers që synon të krijojë nga e para blloqet ndërtuese të jetës njerëzore – një nismë që besohet të jetë e para në botë.

Deri më sot, ky lloj kërkimi është konsideruar tabu për shkak të shqetësimeve se mund të çojë në krijimin e “foshnjave të dizajnuara” apo ndryshimeve të paparashikueshme në brezat e ardhshëm. Megjithatë, organizata bamirëse më e madhe mjekësore në botë, Wellcome Trust, ka dhënë një financim fillestar prej 10 milionë paund për këtë projekt, duke theksuar se ai ka potencialin të sjellë më shumë të mira sesa të këqija – veçanërisht në përshpejtimin e trajtimeve për shumë sëmundje të pashërueshme.

Dr. Julian Sale nga Laboratori i Biologjisë Molekulare MRC në Kembrixh, pjesë e këtij projekti, tha për BBC News se ky hulumtim përfaqëson një hap të jashtëzakonshëm përpara në biologji.

“Qielli është kufiri. Ne po eksplorojmë terapi që mund të përmirësojnë ndjeshëm cilësinë e jetës gjatë plakjes, duke reduktuar ndjeshëm sëmundjet që vijnë me moshën. Po ashtu, po zhvillojmë qeliza rezistente ndaj sëmundjeve që mund të përdoren për të ripërtërirë organe të dëmtuara si mëlçia, zemra, apo edhe përforcimin e sistemit imunitar.”

Megjithatë, kritikët paralajmërojnë për rreziqet që kjo teknologji mund të sjellë nëse keqpërdoret. Dr. Pat Thomas, drejtor i fushatës Beyond GM, shprehet:

“Do të donim të besonim se të gjithë shkencëtarët synojnë të bëjnë mirë, por historia na mëson se shkenca mund të ripërdoret për qëllime të dëmshme – përfshirë luftën.”

Projekti u prezantua në përvjetorin e 25-të të përfundimit të Projektit të Gjenomit Njerëzor, i cili hapi rrugën për leximin dhe hartëzimin e ADN-së njerëzore – një projekt i mbështetur kryesisht nga Wellcome.

Synimi aktual: ndërtimi i seksioneve sintetike të ADN-së njerëzore

Çdo qelizë e trupit tonë përmban ADN – një molekulë që mbart të gjithë informacionin gjenetik të nevojshëm për funksionimin dhe zhvillimin tonë. Kjo molekulë përbëhet nga katër njësi themelore: A, G, C dhe T. Pavarësisht thjeshtësisë së saj strukturore, ajo kodon të gjitha tiparet që na bëjnë njerëz.

Ndryshe nga Projekti i Gjenomit Njerëzor që synonte leximin e ADN-së, nisma e re – Projekti i Gjenomit Sintetik Njerëzor – shkon më tej, duke synuar ndërtimin e seksioneve të saj nga e para, molekulë pas molekule, me objektivin afatgjatë për të krijuar të gjithë kromozomin njerëzor në mënyrë sintetike.

Prof. Matthew Hurles, drejtor i Institutit Wellcome Sanger, thekson:

“Ndërtimi i ADN-së nga zeroja na jep mundësi të paprecedent për të kuptuar funksionin e saj dhe për të testuar teori të reja. Aktualisht, jemi të kufizuar në modifikimin e ADN-së ekzistuese – kjo do të na lejojë të eksperimentojmë pa kufijtë e mëparshëm.”

Projekti do të kufizohet në laboratorë – por dilemat mbeten

Ndërsa puna do të zhvillohet vetëm në mjedise laboratorike dhe nuk ka qëllim të krijojë jetë sintetike, teknologjia u jep shkencëtarëve kontroll të pashembullt mbi sistemet biologjike njerëzore.

Disa shkencëtarë paralajmërojnë për potencialin e keqpërdorimit, nga krijimi i armëve biologjike deri te “njerëzit e përmirësuar”. Prof. Bill Earnshaw nga Universiteti i Edinburgut, që ka dizajnuar metoda për krijimin e kromozomeve artificiale, thotë:

“Xhindi ka dalë nga shishja. Edhe pse sot vendosim kufizime, nëse një organizatë me burimet e nevojshme vendos të ecë përpara, nuk besoj se mund ta ndalojmë.”

Kritikët, përfshirë zonjën Thomas, ngrenë edhe pyetje të thella rreth pronësisë dhe etikës:

“Nëse krijojmë trupa ose edhe njerëz sintetikë, kush i zotëron ata? Kush zotëron të dhënat që dalin prej tyre?”

Pse Wellcome vendosi të financojë projektin?

Sipas Dr. Tom Collins, vendimi nuk ishte i lehtë:

“E pyetëm veten: Cila është kostoja e mosveprimit? Kjo teknologji do të zhvillohet një ditë, me apo pa ne. Prandaj, duke e bërë tani dhe në mënyrë të përgjegjshme, ne përpiqemi t’i trajtojmë sfidat etike dhe morale në mënyrën më transparente të mundshme.”

Për këtë arsye, një program i veçantë për shkencat sociale do të zhvillohet paralelisht me aspektet shkencore të projektit. Ai do të drejtohet nga Prof. Joy Zhang, sociologe në Universitetin e Kentit:

“Ne dëshirojmë të përfshijmë jo vetëm ekspertët dhe shkencëtarët, por edhe publikun e gjerë – të kuptojmë se si e perceptojnë ata teknologjinë, si mund të jetë e dobishme për ta dhe, më e rëndësishmja, cilat shqetësime kanë.”/BBC